Εύθραυστες ισορροπίες

ΤΕΤΆΡΤΗ, 6 ΑΠΡΙΛΊΟΥ 2011

Εύθραυστες ισορροπίες

Η Δημοκρατία δεν είναι εύκολο σύστημα. Είναι μία πολύ εύθραυστη πολιτική ισορροπία, δεδομένου ότι περιλαμβάνει ένα σύνολο από πολλούς διαφορετικούς συμβιβασμούς ατόμων και κοινωνικών ομάδων. Η Δημοκρατία και η κοινωνική ειρήνη είναι εφικτοί στόχοι όταν η καθεαυτό Δημοκρατία αποτελεί τον ανώτερο σκοπό στις κοινωνικές συναλλαγές του κάθε ατόμου. Το «τίμημα» των ατομικών συμβιβασμών είναι οι δημοκρατικές συνθήκες που συνεχώς βελτιώνονται προκειμένου να εξασφαλίζουν όσο το δυνατό μεγαλύτερη ειρήνη, ισονομία και δικαιοσύνη ανάμεσα στα μέλη που την οικοδομούν.

Αν διαβάσεις ποτέ σύγχρονη ιστορία, θα δεις ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και οι ευρύτερες φασιστικές νοοτροπίες δεν εδραιώθηκαν ποτέ με «κακές» προθέσεις. Ο Χίτλερ για παράδειγμα, στις αρχές του ’30, δεν ανέβασε τη δημοτικότητα του στοχοποιώντας άμεσα τους Εβραίους και τις λοιπές φυλετικές και κοινωνικές μειονότητες. Ξεκίνησε εκμεταλλευόμενος μία ευρύτερη κοινωνική δυσαρέσκεια στην οικονομική κρίση της Γερμανίας, και την ανεργία που σκαρφάλωνε επικίνδυνα, προτάσσοντας ένα φιλολαϊκό πρόσωπο και χρησιμοποιώντας έναν εκτεταμένο λαϊκισμό στους λόγους και τη ρητορική του. Μόνο όταν το κοινό είχε πλέον υπνωτιστεί από τον παρατεταμένο λαϊκισμό, άρχισε και τους λόγους μίσους και στοχοποίησης των μειονοτήτων, χωρίς φυσικά να συναντήσει κάποια αξιόλογη λαϊκή αντίσταση. Γιατί όταν ο λαϊκισμός υπερκαλύπτει τον πολιτικό λόγο μίας κοινωνίας, χάνεται κάθε ίχνος ορθολογισμού και συγκρότησης του οποιουδήποτε δημοκρατικού συστήματος, και το συναίσθημα πλέον παίρνει τον λόγο. Και φυσικά, στα χέρια ενός ικανού δημαγωγού, ότι μυαλά και αν κουβαλάει, η συναισθηματικά φορτισμένη κοινωνία γίνεται πολύτιμος σύμμαχός του.

Η ιστορία επίσης έχει διδάξει, ότι οι περίοδοι κοινωνικής ειρήνης και ευημερίας είναι προσωρινές. Συνήθως την σκυτάλη παίρνει μία παρατεταμένη περίοδος παρακμής, σκοταδισμού και ανομίας που και αυτή με τη σειρά της δίνει τη θέση της σε μία νέα κοινωνική ακμή, κοκ. Το βασικότερο πλεονέκτημα που έχουμε σήμερα είναι ότι γνωρίζουμε αυτή την συνέπεια της ιστορίας στην περιοδικότητά της. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι τόσο εύθραυστες, που οποιεσδήποτε κατακτήσεις του πολιτεύματος, των επιστημών και των τεχνών, μπορούν μέσα σε λίγα χρόνια να ισοπεδωθούν και να δώσουν θέση σε έναν εκτεταμένο μεσαίωνα πολλών αιώνων.

Λαμβάνοντας αυτά υπόψη και υπό το φάσμα μίας πιο ψύχραιμης ματιάς στη σημερινή κρίση, θα πρέπει να έχουμε μία μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σε ρητορικές και πράξεις που όχι μόνο κλυδωνίζουν τις ευαίσθητες ισορροπίες του δημοκρατικού πολιτεύματος (όσο κουτσουρεμένο και αν είναι αυτό επί της παρούσης), αλλά και που επαναλαμβάνουν τακτικές που ανήκουν σε «σκοτεινότερες» εποχές. Έτσι, η αποδοκιμασία και η βία όπως αναλύθηκαν σε πρόσφατο άρθρο του κ. Γιανναρά, σίγουρα δεν είναι ταυτόσημες έννοιες, αλλά υπό συγκεκριμένες συνθήκες μπορούν κάλλιστα να συμπλέουν σε έναν «ωκεανό αθωότητας», ροκανίζοντας σιγά σιγά τα θεμέλια ενός δημοκρατικού συστήματος, και τελικά να μας επιστρέψουν σε έναν κοινωνικό μεσαίωνα. Έτσι απλά και ξαφνικά. Άλλωστε, ιστορικά, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τις αρνητικές συνέπειες σε μία κοινωνική εξέλιξη. Οι όποιες δράσεις υποτίθεται ότι γίνονταν για τη βελτίωση του γενικότερου γίγνεσθαι.

Ας μην υποτιμούμε λοιπόν οποιαδήποτε «αντιδημοκρατική» πράξη, όπως δεν πρέπει να υποτιμούμε και οποιαδήποτε πράξη βίας. Είτε αυτή προέρχεται από την κοινωνία, είτε από το Κράτος. Η οποιαδήποτε αποδοκιμασία θα πρέπει να εκφράζεται με τρόπο που ενδυναμώνονται οι δημοκρατικοί θεσμοί και όχι το αντίθετο. Κανείς δεν αντιλέγει πως μια τέτοια τακτική είναι δυσκολότερη και σίγουρα πιο χρονοβόρα ή ενδεχομένως και πιο επίπονη. Όμως, μακροπρόθεσμα τα οφέλη είναι πολλαπλάσια και η έξοδος από την κρίση θα μπορούσε όντως να έχει θετικότερη αποτίμηση.