πράσινη κοινωνική οικονομία

Για μιαν εφικτή πράσινη κοινωνική οικονομία

Τοπική Αυτοδιοίκηση και Πράσινη Κοινωνική Οικονομία

ο τραπεζίτης αντιμέτωπος με τις μη εκχρηματισμένες δράσεις (σκίτσο του Ben Clarkson)

των Γιάννη Σακιώτη - Θέμη Δημητρακόπουλου

[Σύντομη εισήγηση στη διημερίδα «Αυτοδιοίκηση: Μεταρρύθμιση και Δημοκρατική Ανασυγκρότηση»  της Δημοκρατικής Αριστεράς (26 Φεβρουαρίου 2011)]

Στην εξαιρετικά δύσκολη εποχή που ζούμε, οι ΟΤΑ βρίσκονται αντιμέτωποι με νέα οξύτατα προβλήματα και οφείλουν να βρουν τρόπους να ανταποκριθούν.

Με τις δυσκολίες και τη δραματική πτώση των δεδομένων της ποιότητας ζωής στις ελληνικές πόλεις, το αίτημα για την προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στον αστικό χώρο είναι ένα κάθε άλλο παρά ανεπίκαιρο «αίτημα-ομπρέλα» για τους αγωνιώντες πολίτες. Σήμερα, μπορούμε να διεκδικούμε μια πόλη αξιοβίωτη, με υψηλή ποιότητα ζωής και οικολογική διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος, μια πόλη που δρομολογεί αναπλάσεις με άξονα την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.

Μπορούμε να οραματιζόμαστε μια πόλη-πολυλειτουργικό κύτταρο, με κοινωνική συνοχή και συλλογική ευημερία, με ήπιες δραστηριότητες, με υποστηρικτικές δομές κοινωνικής πρόνοιας στην τοπική κλίμακα και μηχανισμούς οργάνωσης και διοχέτευσης της αυθόρμητης προσφοράς για κοινωνική αλληλεγγύη, μια πόλη που θα προτάσσει την άνθηση του πολιτισμού και θα αναπτύσσει τις διαδικασίες άμεσης και συμμετοχικής δημοκρατίας των πολιτών, μιας συμμετοχικής δημοκρατίας που δεν θα αποτελεί επικοινωνιακό τρυκ και θα επεκτείνεται και επί της ουσίας στη δημοκρατική και ανοιχτή λήψη αποφάσεων επί της διαχείρισης των πόρων (μέσα από τις διαδικασίες του «συμμετοχικού προϋπολογισμού»).

Ταυτόχρονα όμως, υπάρχει σήμερα η επείγουσα ανάγκη-προτεραιότητα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να εργασθεί για τη δημιουργία ενός νέου τοπίου ανάπτυξης, αξιοποιώντας σημαντικές ευκαιρίες και δυνατότητες που προσθέτουν μεγάλο αριθμό νέων θέσεων εργασίας, είτε άμεσα, μέσα από τη δημιουργία νέων δημοτικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων είτε έμμεσα, μέσα από την υποστήριξη της λεγόμενης κοινωνικής επιχειρηματικότητας, της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομία (τρίτος τομέας).

Κοινωνική Οικονομία

Ως Κοινωνική Οικονομία ορίζεται ο χώρος που βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα της οικονομίας και όπου οι οικονομικές δραστηριότητες στοχεύουν σε κοινωνικούς σκοπούς· πρόκειται δηλαδή για δραστηριότητες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που παράγουν κοινωνικό και ατομικό όφελος.

Δίπλα από την εμπορευματική οικονομία (που υλοποιείται από τους οικονομικούς φορείς και ρυθμίζεται από τις δυνάμεις της αγοράς), και τη δημόσια ή κρατική (η οποία υλοποιείται από το κράτος με βάση την αναδιανεμητική αρχή), υπάρχει και η οικονομία που υλοποιείται από τους πολίτες με δική τους πρωτοβουλία και δεν διέπεται από την αρχή του ανταγωνισμού αλλά από τις αρχές της αμοιβαιότητας, της συνεργατικότητας  και της εμπιστοσύνης.

Η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει ένα πλήθος δράσεων, άλλες χρηματικού χαρακτήρα και άλλες μη εκχρηματισμένες.

Στις εκχρηματισμένες δράσεις κοινωνικής οικονομίας, τα έσοδα από την οικονομική δραστηριότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων κατευθύνονται αφενός στους παραγωγούς, οι οποίοι εξασφαλίζουν δίκαιο και αξιοπρεπές εισόδημα, αφετέρου αξιοποιούνται για τη βελτίωση της εν λόγω δραστηριότητας και δεν αποτελούν το βασικό κίνητρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα, όπου ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομία, έχουν στη φάση της ζητούμενης αρχικής ανάπτυξης οι μη εκχρηματισμένες δράσεις. Όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία, κυρίως σε Γαλλία και Γερμανία όπου έχει αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομία, ιδίως την τελευταία δεκαετία (ενδεικτικά, στη Γαλλία υπάρχουν περίπου 500 ενώσεις κοινωνικής οικονομίας διαφόρων μορφών –συνεταιρισμοί, δίκτυα κλπ.–  στις οποίες σήμερα συμμετέχουν 25.000 νοικοκυριά), τα πρώτα βήματα έγιναν από δράσεις που δεν διαμεσολαβήθηκαν από χρηματικές ροές. Παραδείγματα τέτοιων δράσεων, εξαιρετικά πρόσφορων για τις παρούσες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες της Ελλάδας είναι:

-      δίκτυα και χώροι δωρεάν ανταλλαγής αντικειμένων

-      δίκτυα ανταλλαγής δωρεάν κοινωνικών υπηρεσιών

-      σημεία δωρεάν επισκευής χρηστικών αντικειμένων

-      ανάπτυξη δραστηριοτήτων μικρογεωργίας και αυτοκατανάλωσης

Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, η κοινωνική οικονομία αποτελεί μια σημαντική θεσμικά διακριτή σφαίρα άσκησης κοινωνικής πολιτικής στην Ε.Ε. Η οικονομική βιωσιμότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνική βιωσιμότητα, την ένταξη δηλαδή και ενσωμάτωση του πολίτη, μέσω της εργασίας, στην κοινότητα. Η σημερινή ευρωπαϊκή πολιτική κοινωνικής ενσωμάτωσης  έχει σκοπό να μοιράσει τις ευκαιρίες και να στηρίξει ένα σύστημα διανομής αυτών των ευκαιριών ως μόνιμες υπηρεσίες για όλους τους πολίτες.

Το μοντέλο οργάνωσης των μορφών κοινωνικής οικονομίας όπως είναι οι υπηρεσίες για μητέρες, παιδιά, ηλικιωμένους, μετανάστες, για το περιβάλλον και τον πολιτισμό, έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη νέες συνθήκες στη λειτουργία της αγοράς εργασίας αλλά και του κεφαλαίου, συνθήκες οι οποίες πλέον παράγουν άμεσο κοινωνικό όφελος, όπως μείωση του κόστους των υπηρεσιών και βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος.

Στη χώρα μας η πρόκληση της κοινωνικής οικονομίας έχει να κάνει με μια νέα οργάνωση της διακυβέρνησης της κοινωνίας των πολιτών σε μια συγκεκριμένη και όχι μόνο συμβολική/δεοντολογική τροχιά. Η κοινωνική οικονομία αποτελεί το πρόκριμα για την καλή λειτουργία της κοινωνίας των πολιτών. Στη χώρα μας, με τη μεγάλη άτυπη οικονομία της "επιβίωσης", η κοινωνική οικονομία αποτελεί τη βιώσιμη απάντηση κοινωνικής πολιτικής και ένα αναγκαίο πλαίσιο εφαρμογής του Ε.Σ.Π.Α. (2007-2013), με πολλαπλά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. 
 

Πράσινη Κοινωνική Οικονομία

Η κοινωνική οικονομία αποτελεί μια ενεργητική παρέμβαση που είναι δυνατόν να εξελίσσεται ταυτόχρονα προς την κατεύθυνση της αειφορίας και ειδικότερα σε όφελος της ανάπτυξης της πράσινης οικονομίας, καθώς συνδυάζει πολλαπλά οφέλη, κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Αν και η κοινωνική οικονομία κινείται παράλληλα με το πλαίσιο των αγορών, έχει την ιδιαιτερότητα να στηρίζεται σε ευρεία κοινωνική βάση, να υιοθετεί συλλογικά κριτήρια κατανομής κερδών, να αναπτύσσει ιδιαίτερη σχέση αλληλεγγύης με το περιβάλλον και να προωθεί την κοινωνική συνοχή. Επίσης, οι οργανισμοί της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούν θέσεις απασχόλησης σύμφωνα με τις αρχές της κοινωνικής αλληλεγγύης (εργασιακή ενσωμάτωση των κοινωνικών ομάδων που είναι αποκλεισμένες από την αγορά εργασίας), ενώ σε πολλές περιπτώσεις παρέχουν δωρεάν κοινωφελείς υπηρεσίες.

Σε γενικές γραμμές, η κοινωνική οικονομία συνδέεται ή δραστηριοποιείται στα παρακάτω πεδία:

-      κοινωνική ενσωμάτωση

-      τοπική ανάπτυξη

-      βιώσιμη ανάπτυξη

-      πρόληψη κοινωνικών ανισοτήτων

-      ενίσχυση του κοινωνικού ιστού και ενδυνάμωση του κοινωνικού κεφαλαίου.

Στην παρούσα συγκυρία, η στόχευση της πράσινης κοινωνικής οικονομίας αποκτά προστιθέμενη κοινωνική και περιβαλλοντική αξία. Η οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα, αναδεικνύει τα αδιέξοδα του «τυφλού» αναπτυξιακού μοντέλου που ακολούθησε η χώρα τα τελευταία 30 χρόνια, ενός μοντέλου που βασίστηκε στην εξωπραγματική υπόθεση ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος και η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων μπορούσαν να γίνονται αζημίως, χωρίς να πληρώνει κανείς το κόστος των συνεπειών.

Ωστόσο τα αδιέξοδα στη σημερινή συγκυρία δημιουργούν νέες προοπτικές ανάταξης της εθνικής οικονομίας και διατήρησης της κοινωνικής συνοχής. Πώς; Με τη δημιουργία θέσεων εργασίας και ενίσχυσης του οικογενειακού εισοδήματος μέσω της προώθησης της πράσινης κοινωνικής οικονομίας.

Ως πράσινη κοινωνική οικονομία θα μπορούσε να περιγραφεί το είδος εκείνο της κοινωνικής οικονομίας όπου οι παραγωγικές και καταναλωτικές δραστηριότητες που εμπερικλείει προστατεύουν και βελτιώνουν το περιβάλλον. Δράσεις που εξασφαλίζουν τη μακρά χρήση των προϊόντων, βελτιώνουν τη γη με οικολογικές καλλιεργητικές μεθόδους, μειώνουν τις αποστάσεις για τους μετακινούμενους, ευνοούν την αυτοκατανάλωση και βελτιώνουν τον αστικό χώρο, αποτελούν συστατικά στοιχεία της πράσινης κοινωνικής οικονομίας. Έτσι, τελικά η πράσινη κοινωνική οικονομία επιτυγχάνει σε μια κρίσιμη διπλή στόχευση: ενισχύει οικονομικά τους ασθενέστερους, εξασφαλίζοντας καλύτερους όρους προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος.

Έχοντας υιοθετήσει πλέον ως χώρα τη στρατηγική επιλογή της πράσινης ανάπτυξης, οι κοινωνικοί φορείς καλούμαστε να απαντήσουμε στο ερώτημα «πώς μαζικοποιείται σήμερα μια πράσινη στροφή στην κατανάλωση και γενικότερα στη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον;». Στο ερώτημα αυτό, η απάντηση δεν μπορεί να έρθει από πάνω, πχ από τις οργανωμένες κρατικές υπηρεσίες, που διακρίνονται για έλλειψη ευελιξίας και προσαρμοστικότητας, αλλά από την ενεργοποίηση των κοινωνικών δυνάμεων. Σε αυτή την προσπάθεια, κομβικό ρόλο οφείλει και μπορεί να έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση μέσα από γόνιμες συνέργειες με κοινωνικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι σήμερα σε θέση να ανακατευθύνει τις ποικίλες δράσεις της προς την πράσινη κοινωνική οικονομία, σε ένα ευρύ φάσμα από δραστηριότητες που μένει να αναπτυχθούν από τις κοινωνικές δυνάμεις. Δράσεις όπως η μη εκχρηματισμένη ανταλλαγή προϊόντων, τα δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης, οι κοινωνικές δικτυώσεις δωρεάν ανταλλαγής υπηρεσιών, η χρήση τοπικών νομισμάτων, η δημιουργία δικτύων επισκευών κ.α. αποτελούν ορισμένες μόνο προτάσεις προς τη ζητούμενη κατεύθυνση.

Ενδεικτικές δράσεις Πράσινης Κοινωνικής Οικονομίας

Α. Στέγη, κοινωνική πολιτική υποστήριξη ευπαθών ομάδων

• Αξιοποίηση των ακινήτων της ΚΕΔ (κενά και μη εκμεταλλευόμενα διαμερίσματα) για την απόδοση μέσω του δήμου σε φτωχές οικογένειες με πολύ χαμηλό τίμημα. Δημιουργία προγραμμάτων ανάλογων με τα προγράμματα εργατικής κατοικίας. Βασική υποχρέωση των ενοίκων: η μερική ανακαίνιση των παραχωρούμενων διαμερισμάτων και η καλή συντήρησή τους. Σύναψη προγραμματικής σύμβασης με ΚΕΔ  (στην οποία θα εκχωρείται μέρος του συμβολικού ενοικίου).
• Να ζητηθεί από την Εκκλησία η παραχώρηση με τους ίδιους όρους με την ΚΕΔ των επίσης χιλιάδων κλειστών διαμερισμάτων-κληροδοτημάτων που διαθέτει, για τη στέγαση φτωχών οικογενειών.
• Εντοπισμός από τις υπηρεσίες του δήμου και παραχώρηση σχολαζουσών κληρονομιών (πολλές χιλιάδες διαμερίσματα) ως στέγη σε άστεγες οικογένειες, άπορους κλπ.
• Θεμιτή κατοχή άδειων κτιρίων για άστεγους και για στέγαση επιχειρηματικών δράσεων κοινωνικής οικονομίας.[ Πρόσφατα έχει αναδειχθεί νομικά η έννοια της «θεμιτής κατοχής», με το σκεπτικό ότι μια σχολάζουσα ιδιοκτησία, και όχι μόνο, αξιοποιείται με μεσεγγυητή την αυτοδιοίκηση για σοβαρό κοινωνικό σκοπό, όπως η στέγαση άστεγων].
• Αξιοποίηση σχολαζουσών κληρονομιών από επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας
• Συνεργασία με ΜΚΟ για ανθρωπιστικό έργο, ψυχολογική υποστήριξη, καταπολέμηση ναρκωτικών, οικονομική στήριξη φτωχών.
• Παροχή ελεύθερων κτιρίων σε ΜΚΟ για υποδομές (έμμεση επιδότηση).
• Εθελοντές για υποστήριξη ηλικιωμένων.
• Εθελοντές για ανακαίνιση σπιτιών για άπορους και ηλικιωμένους.
• Μαθήματα κοινωνικής προσφοράς (παροχή πρώτων βοηθειών, μαθήματα πυρασφάλειας και αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών, όπως σεισμοί και πλημμύρες).
• Πρωτοβουλίες δια βίου μάθησης (σεμινάρια, διαλέξεις, μαθήματα) για ενήλικες.
• Φροντιστηριακή υποστήριξη μαθητών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με δωρεάν διδακτική στήριξη και δωρεάν ή πολύ φθηνό φροντιστήριο στο σχολείο το απόγευμα.

Β. Υποστήριξη εισοδήματος και νεανικής επιχειρηματικότητας

• Ίδρυση Ηθικής Τράπεζας. Αντικείμενο, η χρηματοδότηση της νεανικής καινοτόμου επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας και της κοινωνικής οικονομίας. Επίσης, υποστήριξη της επανέναρξης εργασίας για τους ανέργους, με bridge loans (πχ 800-1200 Ευρώ μηνιαίως σε οικογένειες με ανεργία για 1-2 χρόνια, μέχρι να αποκατασταθούν εργασιακά και να επιστρέψουν τα χρήματα). Δάνεια όχι πολύ μεγάλων ποσών, με μακρά αποπληρωμή και χαμηλό επιτόκιο (2-3%). Το αρχικό κεφάλαιο που απαιτείται θα μπορούσε να σχηματισθεί από επιφανείς οικονομικά πολίτες που θα προσκληθούν να συμβάλουν (θα παίρνουν και καλύτερο επιτόκιο). Οι ΟΤΑ που θα εμπλέκονται θα εγγυώνται τα ποσά –πχ μέχρι 150.000 – 200.000 ανά καταθέτη. Εναλλακτικά, θα μπορούσε –φθηνότερα, χωρίς εγγυητική επιστολή στην Τράπεζα της Ελλάδας- να πρωτοστατήσουν οι ΟΤΑ για να ανοίξουν παραρτήματα ηθικές τράπεζες από άλλες χώρες της Ε.Ε..
• Αναστηλώσεις-αναπαλαιώσεις κτιρίων με χρηματοδοτήσεις από τράπεζες και συνεκμετάλλευση 50-50% των κτιρίων
• Σεμινάρια αυτοκατανάλωσης (εκμάθηση παραγωγής τροφών –ζυμαρικά, μαρμελάδες-, μαθήματα μαγειρικής κοκ)
• Συνεταιρισμοί γυναικών που μαγειρεύουν φρέσκα καθημερινά - κιόσκια διάθεσης παντού, καλές τιμές (ένταση εργασίας)
• Μόνιμες λαϊκές αγορές τοπικών και βιολογικών προϊόντων
• Επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, ελεύθερο ανταλλακτήριο ειδών σε καλή κατάσταση, ανταλλαγές βιβλίων κοκ
• Ενθάρρυνση ίδρυσης και λειτουργίας συνεταιρισμών κοινόχρηστών αυτοκινήτων.
• Οργάνωση θεματικών δράσεων για επισκέπτες από ομάδες κοινωνικής οικονομίας (π.χ. περίπατοι ειδικού ενδιαφέροντος στην πόλη, όπως περίπατοι σε αρχαιολογικούς χώρους κοκ), διάχυση της τεκμηριωμένης έντυπης και ηλεκτρονικής ενημέρωσης προς κάθε ενδιαφερόμενο για την ιστορία, τα αξιοθέατα και τα δρώμενα σε κάθε πόλη-περιφέρεια, ανάπτυξη σύγχρονων πολιτιστικών γεγονότων, ακόμη και σε καθημερινή βάση κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου (συναυλίες από μικρά σχήματα, θεατρικά δρώμενα, φεστιβάλ και γιορτές γευσιγνωσίας, κοκ), παράλληλα με την συστηματική ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού (συνεδριακός, θρησκευτικός, γαμήλιος τουρισμός, οικοτουρισμός στην πόλη - birdwatching κ.α.).

Γ. Υποστήριξη ανάπτυξης πράσινης κοινωνικής οικονομίας

• Συνεταιρισμοί τεχνιτών που επισκευάζουν διάφορα αγαθά.
• Προώθηση συνεταιρισμών παραγωγών-καταναλωτών βιολογικών προϊόντων. Μικροί βιοκαλλιεργητές παραγωγοί θα μπορούσαν με την υποβοήθηση του δήμου να οργανωθούν σε κλειστά δίκτυα διάθεσης και διανομής με τους καταναλωτές. Παραμερίζοντας το παράλογο κέρδος των μεσαζόντων με έναν αποτελεσματικό μηχανισμό διανομής, οι απεγνωσμένοι σήμερα βιοπαραγωγοί θα μπορούσαν να διαθέσουν τα προϊόντα τους σε πολύ καλύτερες τιμές (σε δίκαιη τιμή παραγωγού) σε εκατοντάδες χιλιάδες καταναλωτές που διψούν για φθηνά ποιοτικά βιολογικά προϊόντα. Η οργάνωση των δικτύων θα δημιουργούσε πολλές νέες θέσεις εργασίας στους χώρους συσκευασίας και διάθεσης, καθώς και στο σύστημα διανομής. Τα οφέλη από μια τέτοια δικτύωση θα ήταν πολλά. Το κύριο όφελος έχει να κάνει με τη διασφάλιση της συνέχισης της ενασχόλησης των παραγωγών με τη βιολογική γεωργία. Επίσης, η επιτυχής λειτουργία του μοντέλου αυτού θα ενθάρρυνε πολλές χιλιάδες ακόμη αγρότες μικρής και μεσαίας παραγωγικής δυνατότητας να στραφούν στη βιολογική γεωργία. Τέλος, σημαντικά θα ήταν και τα οφέλη για την προστασία και τη βιωσιμότητα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα των πιο πολύτιμων φυσικών πόρων της χώρας: του νερού, που σήμερα κατασπαταλείται παράλογα στις αρδεύσεις, και των εδαφών, που έπειτα από μερικές δεκαετίες εντατικής χημικής γεωργίας κινδυνεύουν με οριστική απόσυρση. 
• Δίκτυα ανταλλαγής δωρεάν υπηρεσιών (μαθήματα ξένων γλωσσών, baby sitting, φροντίδα ηλικιωμένων, μαστορέματα), μεταξύ των δημοτών, από λίστες ενδιαφερόμενων που θα οργανώνει ο δήμος (έχει εφαρμοσθεί σε Παρίσι, Βιέννη και αλλού).

ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΩΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΣΙΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Ως κοινωνικά δίκτυα ορίζονται  τα πολυδιάστατα συστήματα επικοινωνίας και διαμόρφωσης της ανθρώπινης πρακτικής και της κοινωνικής ταυτότητας. Τα κοινωνικά δίκτυα ορίζονται επίσης και ως το άθροισμα των προσωπικών επαφών μέσω των οποίων το άτομο διατηρεί την κοινωνική του ταυτότητα, λαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη, υλική ενίσχυση και συμμετοχή σε υπηρεσίες, έχει πρόσβαση σε πληροφορίες και αναπτύσσεται δημιουργώντας νέες κοινωνικές επαφές.

Τα κοινωνικά δίκτυα είναι λοιπόν οι νέες μορφές κοινωνικής αυτο-οργάνωσης που προωθούν την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών τόσο στα κοινά όσο και στις παραγωγικές και οικονομικές λειτουργίες της κοινωνίας. Είναι δίκτυα εθελοντικά και αυτενεργά, δίκτυα που δεν κατευθύνονται από πολιτικά, επιχειρηματικά ή άλλα κέντρα εξουσίας, δίκτυα τα μέλη των οποίων προέρχονται από το πιο δραστήριο και συνειδητοποιημένο τμήμα της Κοινωνίας των Πολιτών.

Η δράση αυτών των δικτύων μπορεί να είναι φυσικά και επιχειρηματική, προς την κατεύθυνση πάντα της κοινωνικής, και εν προκειμένω πράσινης, επιχειρηματικότητας. Η ανάπτυξη της Πράσινης Κοινωνικής Οικονομίας, που προϋποθέτει την ύπαρξη και την απρόσκοπτη λειτουργία των κοινωνικών δικτύων σε οριζόντια συνεργασία, είναι ένας ασφαλής και προνομιακός δρόμος για τη διέξοδο από την πολύπλευρη κρίση που μαστίζει την ελληνική κοινωνία – κρίση όχι μόνον οικονομική, αλλά ταυτόχρονα και κρίση αξιών και πολιτισμού, και εντέλει κρίση πολιτική. Παράλληλα, η εξάπλωση των κοινωνικών δικτύων αποτελεί ασπίδα κατά της υποβάθμισης και της απαξίωσης του περιβάλλοντος, αστικού και μη. Η απουσία των κλασικών επιχειρηματικών κινήτρων του κέρδους και της οικονομικής επέκτασης, αφού τη θέση τους καταλαμβάνει το δημόσιο και κοινοτικό συμφέρον, το «συμφέρον της γειτονιάς», εγγυάται την ευόδωση των στόχων αυτών των δικτύων και ταυτόχρονα την ενίσχυση της πράσινης κοινωνικής ανάπτυξης προς την κατεύθυνση της αειφορίας σε όλα τα επίπεδα, κι όχι μόνο στο οικονομικό.

Αν το καλοσκεφτούμε, στη χώρα μας, υφίστανται χιλιάδες σύλλογοι. σωματεία και οργανώσεις, όμως το ποσοστό κοινωνικής επιχειρηματικότητας, πόσο μάλιστα πράσινης, είναι πολύ μικρό σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Κι εδώ καλούνται οι επιχειρηματικοί φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης να παίξουν έναν σημαντικό και δημιουργικό ρόλο, μακριά από γραφειοκρατικές αντιλήψεις και αγκυλώσεις του παρελθόντος.

Τελικά, ένα μεγάλο στοίχημα για τον Καλλικράτη είναι να προωθήσει δυναμικά και συγκροτημένα την οριζόντια συνεργασία των περιβαλλοντικά και κοινωνικά ευαίσθητων δικτύων των ενεργών πολιτών με τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με στόχο την ανάπτυξη της Πράσινης Κοινωνικής Οικονομίας ως αναγκαίας προϋπόθεσης μιας υγιούς και διόλου υποταγμένης σε υπερκείμενα συμφέροντα πράσινης ανάπτυξης. Έτσι θα δημιουργηθούν και οι όροι για την ευόδωση της πράσινης επιχειρηματικότητας ως εγγύησης για ένα βιώσιμο και κοινωνικά λειτουργικό αστικό περιβάλλον. 
Οι προκλήσεις είναι παρούσες σε μια πολύ δυσμενή συγκυρία για τη χώρα μας. Το τρίπτυχο: Τοπική Αυτοδιοίκηση-Κοινωνικά Δίκτυα– Πράσινη Κοινωνική Οικονομία μπορεί να αποδειχθεί ως ένας από τους προσφορότερους δρόμους για την υπέρβαση της κρίσης και τη δημιουργία μιας καινούργιας κοινωνικής πραγματικότητας – πράσινης, αλληλέγγυας και αειφόρας.