Goodboys, badboys, cowboys
—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα ρήματα—
Μέσα στη βουή των μετεκλογικών αναλύσεων, πέρασε στα «ψιλά» —με την εξαίρεση του δικού μας blog— η επέτειος μιας μνήμης που έχει σημαδέψει την κουλτούρα της Ανανεωτικής Αριστεράς. Πάνε πέντε χρόνια από τότε που χάσαμε τον αγαπημένο φίλο μας, τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Έγραφα τότε με αφορμή τον δύσκολο αποχαιρετισμό: «το πολιτικό ήθος και ύφος του Μιχάλη ξεπερνούσε τα στενά όρια μιας κομματικής διαδρομής και αποτελούσε εμβληματική έκφραση του ευρύτερου συμβολικού κεφαλαίου της Aνανεωτικής Aριστεράς στον τόπο μας. Δεν του χαρίστηκε αυτό το προνόμιο του Μιχάλη· το κέρδισε μόνος του, με τη στέρεα παιδεία, τη μαχητική επιχειρηματολογία, το διαλογικό πνεύμα, τον ευρωπαϊκό του προσανατολισμό, τη διαρκή αναζήτηση μιας εναλλακτικής ηγεμονίας που φτιάχνεται με ευρύτερες συμμαχίες και συσπειρώσεις. Το κέρδισε όμως και μέσα από μια προπαρασκευή που “έβγαινε” μέσα από τις παραδόσεις της ΕΔΑ, της αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Άμυνας, τους ανένταχτους αριστερούς του Πολίτη, τη μικρή “άνοιξη” της Ε.ΑΡ. και το στοίχημα του πρώτου Συνασπισμού. Στο πρόσωπο του Μιχάλη ενώνονταν οι ιστορικές αναφορές αλλά και οι νεωτερικές αναζητήσεις μιας Aριστεράς που, έχοντας πρώιμα ξεκόψει οριστικά από τις ψευδαισθήσεις του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, αναζητούσε τη θεωρητική και, κυρίως, την πρακτική διεργασία του “δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό”. Κι αυτή ήταν ίσως μια βασική διαφορά του Μιχάλη από τους άλλους ανανεωτικούς διανοούμενους του καιρού του: εκείνο που ήταν για αυτούς μια θεωρητική αναγκαιότητα, για τον Μιχάλη ήταν μια πραγματιστική αναζήτηση. Από αυτή την άποψη, η άμεση πολιτική εμπλοκή και στράτευση στην υπόθεση της Ανανεωτικής Αριστεράς ήταν οριστική και εξακολουθητική, ανεξάρτητα σχεδόν από τις, κατά καιρούς, εντάσεις του με την κομματική νομιμότητα».
Τα σκεφτόμουν όλα αυτά έντονα τούτες τις ημέρες, που, για άλλη μια φορά, ο χώρος μας γνώρισε μια βαριά ήττα∙ μια ήττα αναντίστοιχη με την ιστορία της Ανανεωτικής Αριστεράς και την προσφορά της στον τόπο μας. Τα σκεφτόμουν ιδίως τώρα που άρχισε μια περίεργη διαμάχη ανάμεσα στα «καλά» και στα «κακά» παιδιά της Ανανέωσης.
Και μια που ο λόγος είναι για τη μνήμη, θυμάμαι ακόμη μία από τις τελευταίες συζητήσεις μας με τον Μιχάλη. «Καμιά φορά», μου έλεγε, «νοιώθω σαν τον καουμπόη που έχει μόνο μια σφαίρα στο πιστόλι. Είναι δύσκολο να ξέρεις πάντα πού θα τη ρίξεις». Και πρόσθετε, γελώντας: «αν βέβαια, έχεις αποκλείσει να τη ρίξεις στον εαυτό σου, ε;» Ακόμη και τις πικρές ώρες της δύσκολης κομματικής απομόνωσης, ο Μιχάλης δεν έχανε την ειρωνικά «λοξή ματιά» του για να κατανοήσει τη σκληρή πραγματικότητα αλλά και για να επινοήσει το επόμενο βήμα της Ανανεωτικής Αριστεράς. Δεν ξέρω τι θα έλεγε σήμερα μπροστά σε μια αριστερά του «τυφλού δρόμου», μπροστά στον κατακερματισμό της κεντροαριστεράς, μπροστά σε μια Δεξιά που φτιάχνει Μπαλτάκους, μπροστά στους νεοναζί που γρυλίζουν για το αίμα και την τιμή του έθνους. Δεν ξέρω τι θα έλεγε μπροστά σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση που γέμισε με ευρωσκεπτικιστές και πολίτες διχασμένους σε Βόρειους και Νότιους. Ή μάλλον, υποθέτω τι θα έλεγε αλλά δεν θα ήθελα να διερμηνεύσω αυτές τις «ιδανικές φωνές κι αγαπημένες», που ωστόσο τις ακούμε ακόμη μες στη σκέψη μας.
Ξέρω πάντως, ότι έχοντας κατεβάσει από νωρίς τα σφυροδρέπανα στην πολιτική του σημαία, ο Μιχάλης αυτοπροσδιοριζόταν μέσα από το χώρο της αριστερής σοσιαλδημοκρατίας. Και ξέρω πως αυτός ο χώρος σήμερα αποτελεί τη μοναδική πολιτική προσδοκία των ελλήνων πολιτών, όχι μόνο για την επιβίωση ενός ιστορικού ρεύματος ιδεών (Ανανεωτική Αριστερά), αλλά και για την ανασυγκρότηση του ευρύτερου προοδευτικού χώρου. Ξέρω επίσης ότι τίποτε δεν θα είναι όπως παλιά. Εκτός από το πιστόλι και τη σφαίρα.
* * *
