Πώς άλλαξε η Ελλάδα μέσα σε 20 χρόνια
Η περιβαλλοντική οργάνωση «WWF Ελλάς» συγκέντρωσε και αποτύπωσε τις μεταβολές στις χρήσεις γης από το 1987 έως και το 2007
Είναι αλλαγές που τις έχουμε ζήσει, τις έχουμε δει να συμβαίνουν. Κάποιες συντελέστηκαν μόλις μέσα σε λίγες ημέρες, για παράδειγμα με τη δύναμη μιας καταστροφικής πυρκαγιάς. Κάποιες άλλες χρειάστηκαν χρόνια, όπως η μετατροπή εγκαταλελειμμένων χωραφιών σε δάσος ή η «τσιμεντοποίηση» παράκτιων περιοχών. Δύσκολα, όμως, μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει το «αποτύπωμα» που αφήσαμε τα τελευταία 20 έτη στη χώρα μας, αν δεν έχει την πλήρη εικόνα. Με αυτήν την έννοια, η συγκέντρωση των μεταβολών στις χρήσεις γης την τελευταία 20ετία, έργο που έφερε σε πέρας η περιβαλλοντική οργάνωση WWF, μας δίνει για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη ματιά για το πώς επηρέασαν τη χώρα μας όλες οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις των προηγουμένων δύο δεκαετιών, δηλαδή οι συνέπειες των πράξεών μας. Τι συνέβη, λοιπόν, στην Ελλάδα την τελευταία 20ετία; Από το 1987 έως το 2007, οι γεωργικές εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 5 εκατομμύρια στρέμματα, ενώ οι οικιστικές και οι άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες κατέλαβαν 333.000 στρέμματα περισσότερα.
Αντίθετα, τα δάση μας μειώθηκαν συνολικά κατά 1,3 εκατ. στρέμματα (αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη δεν έχει λάβει υπόψη τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007, στις οποίες κάηκαν τουλάχιστον 2 εκατ. στρέμματα δασών), ενώ οι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης και οι θαμνότοποι κατά 5 εκατ. στρέμματα. «Ομως αυτές οι αλλαγές αφορούν το σύνολο της χώρας. Για να καταλάβουμε τι έχει συμβεί, πρέπει να δούμε τις “μετατοπίσεις” που έγιναν ανά περιοχές», εξηγεί στην «Κ» η συντονίστρια δράσεων επιστημονικής τεκμηρίωσης του WWF Παναγιώτα Μαραγκού. Για παράδειγμα:
- 800.000 στρέμματα δασών είχαν αναπτυχθεί έως το 2007 σε εκτάσεις που ήταν θαμνώδεις το 1987.
- 2,5 εκατ. στρέμματα θαμνότοπων του 1987 έγιναν έως το 2007 γεωργικές εκτάσεις. Πρόκειται για εκτάσεις που βρίσκονται κυρίως σε χαμηλά υψόμετρα, γύρω από αστικά κέντρα.
- 6 εκατ. στρέμματα που ήταν χορτολιβαδικές εκτάσεις το 1987 έγιναν γεωργική γη έως το 2007. Ομως, άλλα 2 εκατ. στρέμματα ακολούθησαν την αντίστροφη πορεία, από καλλιεργήσιμες σε χορτολιβαδικές εκτάσεις.
Ακόμα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν από την αντιπαράθεση των στοιχείων ανά γεωγραφική περιφέρεια.
- Στην Πελοπόννησο γίνεται ξεκάθαρη η εγκατάλειψη της ορεινής γεωργίας: 1,4 εκατ. στρέμματα γεωργικών εκτάσεων άλλαξαν χρήση, τα περισσότερα σε περιοχές με υψόμετρο άνω των 800 μ. «Μια εξέλιξη που οφείλεται στην εγκατάλειψη των ορεινών χωριών και στη μειωμένη ανταγωνιστικότητα των μικρών ορεινών κλήρων», εξηγεί η κ. Μαραγκού.
- Στο Ιόνιο, παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη αύξηση των γεωργικών εκτάσεων (κατά 290.000 στρέμματα ή 12,6% της συνολικής έκτασης των νησιών). «Η γεωργική γη έχει επεκταθεί κυρίως σε εκτάσεις χαμηλής βλάστησης. Φαίνεται ότι επηρεάζεται από την αύξηση του τουρισμού και την ανάγκη για περισσότερα τοπικά προϊόντα», εκτιμά η ίδια.
- Η Χαλκιδική εμφανίζει τη μεγαλύτερη απώλεια δασικών εκτάσεων. Περίπου 170.000 στρέμματα δάσους και δασικών εκτάσεων μετατράπηκαν σταδιακά σε οικισμούς, σε εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και γεωργικές εκτάσεις.
- Αντίθετα, στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, περίπου 700.000 στρέμματα θάμνων και λιβαδιών μετατράπηκαν σταδιακά σε δάση. «Η εξέλιξη αυτή έρχεται πιθανότατα ως συνέπεια της εγκατάλειψης της κτηνοτροφίας, που διατηρούσε τα ανοίγματα στα δάση, και των μικρών ξυλικών καλλιεργειών», λέει η κ. Μαραγκού. «Αντίθετα με ό,τι ίσως πιστεύει πολύς κόσμος, η πύκνωση των δασών δεν είναι καλή για τη βιοποικιλότητα».
«Αυτό που φαίνεται ξεκάθαρα ότι συνέβη από το 1987 ώς το 2007 ήταν η αύξηση των ανθρωπογενών καλύψεων, όπως οι γεωργικές εκτάσεις και οι οικισμοί, σε βάρος της φυσικής βλάστησης», ανέφερε χθες ο διευθυντής του WWF Ελλάς Δημήτρης Καραβέλας. «Αν επαναλάβουμε αυτή τη μελέτη το 2027, η εικόνα θα είναι πολύ διαφορετική, ως συνέπεια της περιόδου των μεγάλων αλλαγών που ζούμε και ιδίως της μείωσης της σημασίας της χωροταξίας. Μακάρι τα στοιχεία αυτής της μελέτης να μας αφυπνίσουν. Είναι καιρός να διδαχθούμε από τα λάθη μας και να σχεδιάσουμε διαφορετικά το μέλλον μας».
Η εργασία ξεκίνησε το 2008 στο πλαίσιο του προγράμματος του WWF Ελλάς «Το μέλλον των δασών», που χρηματοδοτήθηκε από τα κοινωφελή ιδρύματα Ι. Σ. Λάτση, Α. Γ. Λεβέντη και Μποδοσάκη, καθώς και δωρεές ιδιωτών. Στην εκπόνηση της μελέτης το WWF συνεργάστηκε με το Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής και Τηλεπισκόπησης της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και 21 ειδικούς και εμπειρογνώμονες.
