Πώς οι baby boomers… τρώνε τα παιδιά τους
Του The Financial Times, www.euro2day.gr
Οι κληρονόμοι της Χρυσής Εποχής συνεχίζουν να πρωταγωνιστούν και 70χρονοι ροκ σταρ κλέβουν τα φώτα της δημοσιότητας. Την ίδια στιγμή μια ολόκληρη γενιά άνεργων νέων παρακολουθεί απελπισμένη, γράφει ο Mark Mazower. Οι πολιτικοί δεν δίνουν δεκάρα....
Σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, τα επίπεδα-ρεκόρ στην ανεργία των νέωνμεταδίδουν την αίσθηση της απελπισίας σε μια ολόκληρη γενιά. Και προκαλεί εξαιρετική εντύπωση το ότι οι ηγέτες και οι ρυθμιστές δείχνουν να μην δίνουν δεκάρα. Το να παρατηρήσουμε ότι δεν υποφέρουν εξίσου όλοι είναι τμήμα μόνο της απάντησης. Το μεγαλύτερο κομμάτι της πλούσιας βόρειας Ευρώπης, για παράδειγμα, δεν υποφέρει σχεδόν καθόλου. Όμως παρότι ισχύει το γεγονός πως σε ορισμένες από τις χώρες σε μεγάλη κρίση τα οικονομικά μεγέθη ήταν πολύ υψηλά επί πολλές δεκαετίες, η κρίση έχει χειροτερέψει υπερβολικά τα πράγματα.Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι οικονομικό, είναι πολιτικό. Μια εποχή δύο περίπου αιώνων λήγει και οι μεγάλοι χαμένοι είναι οι νέοι. Η ανάδειξη του σύγχρονου κράτους συνέπεσε με την ανάδειξη των νέων. Ο Ναπολέων σημάδεψε την αλλαγή. Μετά από εκείνον, η μεγάλη ηλικία άρχισε να σχετίζεται με το κατεστημένο και η νιότη με την ελπίδα για κάτι καλύτερο. Πριν καλά-καλά προλάβει να τελειώσει το πανεπιστήμιο, ο μεγάλος Πολωνός ποιητής Άνταμ Μικίεβιτς έγραψε την «Ωδή στην Νιότη» το 1820, που είναι η καλύτερη ίσως απόδοση αυτού του σκεπτικού. Η Νέα Ιταλία του Τζουζέπε Μαντσίνι που ιδρύθηκε μία δεκαετία αργότερα προκάλεσε ατελείωτα «νεογνά» - ακολούθησαν η Νέα Γερμανία και η Νέα Πολωνία, για να μην αναφέρουμε τους Νεοοθωμανούς και αργότερα τους Νεότουρκους.
Μια ριζοσπαστική ομάδα συσπείρωσης, η Νέα Ευρώπη, τους συγκέντρωσε όλους για μικρό διάστημα, μετατρέποντας το όνομα της ηπείρου σε έμβλημα μιας πιο δίκαιης, πιο ειρηνικής και πιο αδελφικής εποχής που έρχεται.
Η αντίθεση είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με όσα έχει καταλήξει να εκπροσωπεί η Ευρώπη σήμερα - το όραμα που έχουν κάποιοι ηλικιωμένοι άνθρωποι, που πλέον δεν έχουν επαφή και χάνουν όλο και περισσότερο το μυαλό τους.
Στον 19ο αιώνα αυτά τα κινήματα μιλούσαν για το μέλλον, αλλά απείχαν πολύ από το να καταφέρουν να το καθορίσουν, γεγονός που κατάφεραν οι απόγονοί τους στον αιώνα που ακολούθησε.
Ο κομμουνισμός προκάλεσε μια νέα υπερδύναμη, τη Σοβιετική Ένωση, ένα κράτος αφιερωμένο στη δημιουργία μιας νέας ανθρώπινης φυλής με τη μορφή της αθλητικής ρώμης και υγείας.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα μιλούσε για μια νέα γενιά, ασπίλωτη από τα χρέη του παρελθόντος, που θα έχτιζε τον «πραγματικά υπαρκτό σοσιαλισμό». Έγιναν εκκαθαρίσεις που ξεκλήρισαν τους παλαιούς, δίνοντας ευκαιρίες στους νέους.
Όπως φαίνεται και από τις ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ, η ακροδεξιά είχε πάθει ανάλογη εμμονή με τη νιότη. Τα παιδιά του δημοτικού στρατολογούνταν στο κόμμα. Δικτάτορες όπως ο Μουσολίνι χαίρονταν να σκίζουν τα πουκάμισά τους για να επιδεικνύουν το ρωμαλέο τους παρουσιαστικό.
Έχοντας διαγραφεί από τους επικριτές τους ως γεροντοκρατίες, οι δημοκρατίες του Μεσοπολέμου άρχισαν κι εκείνες να θεωρούν τους νέους ανθρώπους εθνικό πλούτο. Αν δούμε αναδρομικά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 -και την αναιμική ρυθμιστική ή θεσμική αντίδραση σε αυτήν- είναι εκπληκτικό το πόσο προχώρησαν οι δυτικές κοινωνίες μετά το κραχ του 1929.
Οι αλλαγές δεν έγιναν αυτόματα, αλλά μέσα σε μια περίοδο 20 ετών ήρθε η πολιτική του κοινωνικού κράτους στην υγεία, τη δημόσια στέγαση και στις βιομηχανικές σχέσεις, που μεταμόρφωσε τις γενεαλογικές προοπτικές.
Από το 1940 και μετά, επικεντρώνονταν όλο και και περισσότερο στους νέους. Η νέα γενιά αποδεικνυόταν απολύτως αναγκαία για τον σημαντικότερο λόγο από όλους: το σύγχρονο κοινωνικό σύστημα δεν ήταν εφικτό χωρίς τις στρατιές των νέων.
Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και η θυσία εκατομμυρίων νέων καθιέρωσαν ένα νέο είδος κοινωνικής εγγύησης στον ανεπτυγμένο κόσμο. Από τη δεκαετία του 1950 οι νέοι απέκτησαν σημαντικές κατακτήσεις σε επίπεδο βιοτικού επιπέδου - μέσα από τη βασική και ανώτατη εκπαίδευση και τη ζήτηση που δημιουργούσε η σχεδόν πλήρης απασχόληση- που δεν είχε καμία προηγούμενη γενιά.
Το ότι εκείνη η εποχή συνέπεσε με την ανέλιξη της Αμερικής σε παγκόσμια υπερδύναμη δεν είναι τυχαίο, γιατί επρόκειτο για μια υπερδύναμη που περηφανευόταν για τα νιάτα της, για μια χώρα όπου τα χρόνια εμπειρίας του Αϊζενχάουερ δεν θεωρούνταν αρετή και τα νιάτα του Τζ.Φ. Κένεντι ήταν από τους μεγαλύτερους θησαυρούς.
Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι κληρονόμοι της Χρυσής Εποχής συνεχίζουν να παίζουν στην παράσταση και 70χρονοι ροκ σταρ κλέβουν τα φώτα της δημοσιότητας. Εν τω μεταξύ οι νέοι αντιμετωπίζουν δυσοίωνες προοπτικές απασχόλησης, ανασφάλεια, αν υποθέσουμε ότι βρίσκουν δουλειά, και ατελείωτους λογαριασμούς για διαμονή και εκπαίδευση.
Τα βάσανά τους είναι ένας ιδιόμορφος γενεαλογικός θρίαμβος των αμαρτιών των γονέων τους. Στις ΗΠΑ οι κλιμακούμενες αυξήσεις στα δίδακτρα πανεπιστημιακών σπουδών δεν έχουν προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Το κίνημα Occupy Wall Street υποτίθεται ότι θα προκαλούσε μεγαλύτερη κοινωνική αντίδραση για το χρέος, αλλά απέτυχε.
Στις χώρες της πρώτης γραμμής της κρίσης στην ευρωζώνη, μια χαμένη γενιά σε μια ήπειρο με ανεργία νέων 65% δεν θέλει να στηρίξει ούτε τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, ούτε τα ριζοσπαστικά εναλλακτικά τους, καθώς βλέπει σε όλα -και στην ίδια την πολιτική- την έκφραση μιας εποχής που τους έβαλε σε τέτοιους μπελάδες.
Το σύγχρονο κοινωνικό κράτος χρειάζεται λίγους στρατιώτες. Δεν υπάρχει πια η ιδεολογία των νέων και δεν είναι μόνο οι άνεργοι κάτω των 25 ετών που έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο μέλλον.
Υπό το πρίσμα του νέου σύγχρονου κράτους και των πολιτικών του, ποιος χρειάζεται τους νέους;
*Ο αρθρογράφος είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια και συγγραφέας των έργων, μεταξύ άλλων: «Governing theWorld: The History of an Idea», «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου», «Σκοτεινή ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας».
Μια ριζοσπαστική ομάδα συσπείρωσης, η Νέα Ευρώπη, τους συγκέντρωσε όλους για μικρό διάστημα, μετατρέποντας το όνομα της ηπείρου σε έμβλημα μιας πιο δίκαιης, πιο ειρηνικής και πιο αδελφικής εποχής που έρχεται.
Η αντίθεση είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με όσα έχει καταλήξει να εκπροσωπεί η Ευρώπη σήμερα - το όραμα που έχουν κάποιοι ηλικιωμένοι άνθρωποι, που πλέον δεν έχουν επαφή και χάνουν όλο και περισσότερο το μυαλό τους.
Στον 19ο αιώνα αυτά τα κινήματα μιλούσαν για το μέλλον, αλλά απείχαν πολύ από το να καταφέρουν να το καθορίσουν, γεγονός που κατάφεραν οι απόγονοί τους στον αιώνα που ακολούθησε.
Ο κομμουνισμός προκάλεσε μια νέα υπερδύναμη, τη Σοβιετική Ένωση, ένα κράτος αφιερωμένο στη δημιουργία μιας νέας ανθρώπινης φυλής με τη μορφή της αθλητικής ρώμης και υγείας.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα μιλούσε για μια νέα γενιά, ασπίλωτη από τα χρέη του παρελθόντος, που θα έχτιζε τον «πραγματικά υπαρκτό σοσιαλισμό». Έγιναν εκκαθαρίσεις που ξεκλήρισαν τους παλαιούς, δίνοντας ευκαιρίες στους νέους.
Όπως φαίνεται και από τις ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ, η ακροδεξιά είχε πάθει ανάλογη εμμονή με τη νιότη. Τα παιδιά του δημοτικού στρατολογούνταν στο κόμμα. Δικτάτορες όπως ο Μουσολίνι χαίρονταν να σκίζουν τα πουκάμισά τους για να επιδεικνύουν το ρωμαλέο τους παρουσιαστικό.
Έχοντας διαγραφεί από τους επικριτές τους ως γεροντοκρατίες, οι δημοκρατίες του Μεσοπολέμου άρχισαν κι εκείνες να θεωρούν τους νέους ανθρώπους εθνικό πλούτο. Αν δούμε αναδρομικά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 -και την αναιμική ρυθμιστική ή θεσμική αντίδραση σε αυτήν- είναι εκπληκτικό το πόσο προχώρησαν οι δυτικές κοινωνίες μετά το κραχ του 1929.
Οι αλλαγές δεν έγιναν αυτόματα, αλλά μέσα σε μια περίοδο 20 ετών ήρθε η πολιτική του κοινωνικού κράτους στην υγεία, τη δημόσια στέγαση και στις βιομηχανικές σχέσεις, που μεταμόρφωσε τις γενεαλογικές προοπτικές.
Από το 1940 και μετά, επικεντρώνονταν όλο και και περισσότερο στους νέους. Η νέα γενιά αποδεικνυόταν απολύτως αναγκαία για τον σημαντικότερο λόγο από όλους: το σύγχρονο κοινωνικό σύστημα δεν ήταν εφικτό χωρίς τις στρατιές των νέων.
Δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και η θυσία εκατομμυρίων νέων καθιέρωσαν ένα νέο είδος κοινωνικής εγγύησης στον ανεπτυγμένο κόσμο. Από τη δεκαετία του 1950 οι νέοι απέκτησαν σημαντικές κατακτήσεις σε επίπεδο βιοτικού επιπέδου - μέσα από τη βασική και ανώτατη εκπαίδευση και τη ζήτηση που δημιουργούσε η σχεδόν πλήρης απασχόληση- που δεν είχε καμία προηγούμενη γενιά.
Το ότι εκείνη η εποχή συνέπεσε με την ανέλιξη της Αμερικής σε παγκόσμια υπερδύναμη δεν είναι τυχαίο, γιατί επρόκειτο για μια υπερδύναμη που περηφανευόταν για τα νιάτα της, για μια χώρα όπου τα χρόνια εμπειρίας του Αϊζενχάουερ δεν θεωρούνταν αρετή και τα νιάτα του Τζ.Φ. Κένεντι ήταν από τους μεγαλύτερους θησαυρούς.
Σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι κληρονόμοι της Χρυσής Εποχής συνεχίζουν να παίζουν στην παράσταση και 70χρονοι ροκ σταρ κλέβουν τα φώτα της δημοσιότητας. Εν τω μεταξύ οι νέοι αντιμετωπίζουν δυσοίωνες προοπτικές απασχόλησης, ανασφάλεια, αν υποθέσουμε ότι βρίσκουν δουλειά, και ατελείωτους λογαριασμούς για διαμονή και εκπαίδευση.
Τα βάσανά τους είναι ένας ιδιόμορφος γενεαλογικός θρίαμβος των αμαρτιών των γονέων τους. Στις ΗΠΑ οι κλιμακούμενες αυξήσεις στα δίδακτρα πανεπιστημιακών σπουδών δεν έχουν προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις. Το κίνημα Occupy Wall Street υποτίθεται ότι θα προκαλούσε μεγαλύτερη κοινωνική αντίδραση για το χρέος, αλλά απέτυχε.
Στις χώρες της πρώτης γραμμής της κρίσης στην ευρωζώνη, μια χαμένη γενιά σε μια ήπειρο με ανεργία νέων 65% δεν θέλει να στηρίξει ούτε τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, ούτε τα ριζοσπαστικά εναλλακτικά τους, καθώς βλέπει σε όλα -και στην ίδια την πολιτική- την έκφραση μιας εποχής που τους έβαλε σε τέτοιους μπελάδες.
Το σύγχρονο κοινωνικό κράτος χρειάζεται λίγους στρατιώτες. Δεν υπάρχει πια η ιδεολογία των νέων και δεν είναι μόνο οι άνεργοι κάτω των 25 ετών που έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο μέλλον.
Υπό το πρίσμα του νέου σύγχρονου κράτους και των πολιτικών του, ποιος χρειάζεται τους νέους;
*Ο αρθρογράφος είναι καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια και συγγραφέας των έργων, μεταξύ άλλων: «Governing theWorld: The History of an Idea», «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου», «Σκοτεινή ήπειρος. Ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας».
