Οι μεταμφιέσεις στα διονυσιακά δρώμενα των χωριών της Δράμας (6 – 8 Ιανουαρίου)
του Άγγελου Νουσδίλη
Το σημαντικότερο έθιμο του Δωδεκαημέρου, στην περιοχή της Δράμας, είναι οι μεταμφιέσεις που συνηθίζονται, με τη μορφή δρωμένων, τις ημέρες των Θεοφανείων, στο Μοναστηράκι, στον Βώλακα, στην Πετρούσα, στον Ξηροπόταμο, στους Πύργους στην Καλή Βρύση και τα τελευταία χρόνια στο Παγονέρι, με την δραστηριοποίηση του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου.
Τα δρώμενα αυτά, με το γενικότερο εθιμολογικό πλαισίωμα τους, αποτελούν τοπικές παραλλαγές του εθίμου των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου, που έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα με εκπληκτική ζωντάνια στην Μακεδονία, διασώζοντας και συνεχίζοντας την παράδοση των κατοίκων. Έθιμα, χαντέτια στην ντόπια διάλεκτο, τα οποία παρά την κοινωνική εξέλιξη, ενσωματώνουν, στοιχεία της διονυσιακής λατρείας, υλικά πατροπαράδοτα και συνυφασμένα με τον βουκολικό τρόπο ζωής των πληθυσμών, αλλά και τα παραδοσιακά όργανα της μουσικής παράδοσης του τόπου μας, τη γκάιντα, το νταχαρέ και τη λύρα.
Οι μεταμφιέσεις κατά τις ημέρες των Θεοφανείων, συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον πολλών επισκεπτών από όλη την Ελλάδα, ενώ αποτελούν μια από τις σημαντικότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις στο νομό Δράμας σε ετήσια βάση. Ξεκινούν από την ημέρα των Θεοφανείων με την τελετή του Αγιασμού των υδάτων και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου, με διάφορες παραλλαγές σε κάθε οικισμό, Αναλυτικά:
Ανήμερα των Θεοφανείων Αράπηδες, Γκιλίγκες και Τσέτα στο Μοναστηράκι
Στο Μοναστηράκι οι μεταμφιέσεις γίνονται ανήμερα των Θεοφανείων, με την εμφάνιση των Αράπηδων. Υπάρχουν ακόμη ομάδες ανδρών, από τους οποίους άλλοι είναι ντυμένοι τσολιάδες, και άλλοι φορούν την τοπική γυναικεία φορεσιά, τα Κορίτσια ή Γκιλίγκες, όπως λέγονται. Οι κύριοι πρωταγωνιστές του δρωμένου, οι Αράπηδες (Καρναβάλια), έχουν τα πρόσωπα τους πασαλειμμένα με καρβουνόσκονη ή σκεπασμένα με μαύρο πανί, και είναι ντυμένοι με μακριές υφαντές κάπες και ψηλές κουκούλες στο κεφάλι από δέρμα κατσίκας, που σκεπάζουν και το πρόσωπο, με ανοιγμένες τρύπες για τα μάτια και για το στόμα. Στη μέση τους έχουν κρεμασμένα κουδούνια και κρατούν με το ένα χέρι ξύλινη σπάθα και με το άλλο ένα σακουλάκι στάχτη.
Η ομάδα, η Τσέτα όπως λέγεται, έχει επίσης και δύο έμπιστα πρόσωπα, που αυτά δεν είναι μεταμφιεσμένα, τους λεγάμενους Τσεταμπάσηδες και γυρίζει από το πρωί της ημέρας όλο το χωριό, χορεύει μπροστά σε κάθε σπίτι και εύχεται καλή υγεία και πλούσια σοδειά. Ο χορός συνοδεύεται από λύρα και νταερέ (ντέφι). Το απόγευμα συγκεντρώνονται όλοι στην πλατεία του χωριού και ακολουθεί τρανός χορός.
“Αράπηδες” στο Παγονέρι ανήμερα των Θεοφανείων
Στο Παγονέρι, ανήμερα των Θεοφανείων θα αναβιώσει το έθιμο των “Χαράπηδων” ή “Αράπηδων” μετά τον αγιασμό των υδάτων, στις Πέρα βρύσες του οικισμού.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Παγονερίου προσκαλεί όλους όσους θέλουν να ζήσουν από κοντά αυτή την εμπειρία να βρεθούν στο Παγονέρι την ημέρα των Φώτων από τις 12:00 το μεσημέρι, όπου με τους ήχους της Γκάιντας, του Νταχαρέ και των κουδουνοφόρων θα περάσουν αξέχαστες στιγμές. Ο Σύλλογος θα προσφέρει δωρεάν τσίπουρο, κρασί και λουκάνικα.
Μεταμφιέσεις στους Πύργους στις 6 και 7 Ιανουαρίου
Στον οικισμό των Πύργων, την ημέρα των Θεοφανείων, «οι κάτοικοι είναι υποχρεωμενοι, μετά τη διασκέδαση, να πάνε στο σπίτι τους να μεταμφιεστούν και μετά να γυρίσουν ξανά στο γλέντι. Οι στολές τους είναι φτιαγμένες με δέρματα, προβιές και κουδούνια. Το γλέντι συνεχίζεται όλη τη μέρα του Αγίου Ιωάννη και οι συμμετέχοντες το ξημερώνουν μέχρι την επόμενη μέρα».
Αράπηδες, αρκούδες και παραδοσιακός γάμος στο Βώλακα στις 7 και 8 Ιανουαρίου
Στον οικισμό του Βώλακα, στις 7 Ιανουαρίου, του Αγίου Ιωάννη, εμφανίζονται στους δρόμους οι Αράπηδες, ομάδες 5-6 ατόμων μεταμφιεσμένα. Οι Αράπηδες έχουν καμπούρα, που γίνεται με μια βελέντζα γεμάτη άχυρα, στη μέση ζώνονται κουδούνια, το κεφάλι τους σκεπάζεται με προβιά, τα χέρια και το πρόσωπο είναι μαυρισμένα με καπνιά και στα χέρια κρατούν ένα χοντρό ξύλο, πάνω στο οποίο στηρίζονται και κουνιούνται, δίνοντας στον ήχο των κουδουνιών κάποιο ρυθμό. Μαζί με κάθε ομάδα Αράπηδων υπάρχει ο τσαούσης και η νύφη, οι οποίοι με δικό τους τρόπο δίνουν την ευκαιρία στους Αράπηδες να κουνιούνται και να πειράζουν τον κόσμο.
Την επόμενη ημέρα, στις 8 Ιανουαρίου, γίνεται σατιρική αναπαράσταση τοπικού γάμου, που αρχίζει το πρωί και τελειώνει το απόγευμα, με ομαδικό γλέντι. Την ίδια μέρα βγαίνουνε και οι Αρκούδες, ομάδες από μεταμφιεσμένους που φορούν ολόκληρες προβιές. Σε κάθε ομάδα υπάρχει ο αρκουδιάρης, ο οποίος κατευθύνει τις αρκούδες με ένα ντέφι, σκορπώντας κέφι και χαρά.
Μπάμπιντεν – Η γιορτή της γριάς στην Πετρούσα στις 7 και 8 Ιανουαρίου
Από το πρωί της 7 Ιανουαρίου, μια μεγάλη παρέα ξεκινάει «το φωτισμό τον χωριού», όπως λέγουν. Μπροστά πηγαίνουν άντρες με μουτζουρωμένο το πρόσωπο και χαραγμένο με μπογιά στο μέτωπό τους το σημείο του σταυρού, οι οποίοι συνεχώς πίνουν και χορεύουν. Ακολουθούν τα όργανα, λύρες και νταχαρέδες, και πίσω από αυτά, ο Ζαχαρίας η καμήλα με την παρέα του. Όλοι πίνουν και χορεύουν, τριγυρίζοντας τους δρόμους του χωριού, που όλοι του οι κάτοικοι συμμετέχουν στο πανηγύρι αυτό της χαράς.
Την άλλη μέρα, 8 Ιανουαρίου, η παρέα της καμήλας κάνει πάλι μια βόλτα στο χωριό, καλώντας τους κατοίκους σε χορό και διασκέδαση.
Κορυφαίος στο χορό είναι ο λεγόμενος σταχτής, που κρατάει μια κάλτσα γεμάτη με στάχτη, με την οποία χτυπά όποιον εμποδίζει να αναπτυχθεί ο κύκλος του χορού. Ακολουθούν ηλικιωμένες γυναίκες και ηλικιωμένοι άντρες.
Στη διάρκεια της γιορτής γίνονται και διάφορες αναπαραστάσεις σκηνών της καθημερινής χωρικής ζωής (σπορά, θερισμός κλπ.). Ακολουθεί και εδώ σατιρική αναπαράσταση τοπικού γάμου και το γλέντι κρατάει μέχρι αργά το βράδυ, με άφθονη κατανάλωση τσίπουρου αλλά και “ανάμικτων” ποτών.
Αράπηδες στον Ξηροπόταμο
Στο Ξηροπόταμο το δρώμενο γίνεται στις 7 Ιανουαρίου, ανήμερα του Αγίου ιωάννη και η ομάδα των μεταμφιεσμένων αποτελείται και εκεί από Τσολιάδες, Νύφες και Αράπηδες, παλαιότερα και από αρκούδα με τον αρκουδιάρη.
Η συμμετοχή των κατοίκων και των επισκεπτών είναι καθολική ενώ ακολουθεί παρουσίαση χορών στην πλατεία του χωριού τις απογευματινές ώρες από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο.
Προηγουμένως η παρέα των μεταμφιεσμένων έχει επισκεφτεί τα σπίτια του χωριού που έχουν Γιάννη, όπου εύχονται και δέχονται τα σχετικά κεράσματα.
Τα “Μπαμπούγερα” της Καλής Βρύσης (6,7,και 8 Ιανουαρίου)
Στον οικισμό της Καλής βρύσης, με το πέρας της τελετής του αγιασμού συγκεντρώνονται έξω από την εκκλησία τα Μπαμπούγερα, μεταμφιεσμένα με ζωόμορφη όψη και ζωσμένα πέντε μεγάλα ποιμενικά κουδούνια. Με τη θορυβώδη παρουσία τους δίδουν έναν εντελώς ιδιαίτερο τόνο στο όλο σκηνικό.
Περιφερόμενα κατά ομάδες τα Μπαμπούγερα ή χωριστά το καθένα, στους τους δρόμους και στα δρομάκια του χωριού, κυνηγούν όσους συναντούν με εύθυμα πειράγματα, τόσο την ημερά των Θεοφανείων όσο και την επομένη του Αγίου Ιωάννη. Το παρόν δίνουν και στις 8 Ιανουαρίου, στην κορύφωση των εκδηλώσεων του τριημέρου με την σατιρική αναπαράσταση γάμου, με τη συμμετοχή στη χαρά και το γλέντι όλου του χωριού και των επισκεπτών, που τη μέρα αυτή συρρέουν στην Καλή Βρύση από τη Δράμα, αλλά και άλλες περιοχές. Οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στην Πλατεία του χωριού ενώ ο παραδοσιακός γάμος θα ξεκινήσει φέτος στις 2 μ.μ.
ΑΓΓΕΛΟΣ ΝΟΥΣΔΙΛΗΣ
