Ευρώπη και Αριστερά: Μόνο μαζί μπορούν να ξεπεράσουν την κρίση τους
Σωτήρης Βαλντέν, Εφημερίδα των Συντακτών, 22/12/2013
Θέματα Επικαιρότητας
Ευρωεκλογές 2014
Άρθρα
Ας είμαστε ειλικρινείς. Οι αριστεροί ευρωπαϊστές βρισκόμαστε σε αμηχανία: ούτε η Ευρώπη φαίνεται να πηγαίνει καλά, ούτε η αριστερά.
Η Ευρώπη έχει χάσει την προωθητική της δύναμη. Καρκινοβατεί και χάνει έδαφος στο διεθνή στίβο. Από κρίση σε κρίση, κινδυνεύει ακόμη και με αποσύνθεση. Και όταν ακόμη προχωράει, προχωράει δειλά ή και σε λάθος κατεύθυνση. Η Ευρώπη που ενδιαφέρει τους αριστερούς υποχωρεί: το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, η Ευρώπη της αλληλεγγύης και της συνοχής, του δημοκρατικού ελέγχου της υπερεθνικής ολοκλήρωσης. Για τους πολίτες, Ευρώπη σημαίνει όλο και περισσότερο ανεργία, λιτότητα, ασυδοσία των αγορών, ανασφάλεια και γραφειοκρατία, ηγεμονία των ισχυρών, ακόμη και αναβίωση ανταγωνισμών ανάμεσα στα έθνη της.
Όμως και η αριστερά αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα. Την ώρα που οι πολιτικές και οι αξίες της δεξιάς διαψεύδονται παγκοσμίως, η αριστερά, αντί να ηγεμονεύει, παραμένει εκλογικά και πολιτικά καθηλωμένη, προγραμματικά και ιδεολογικά σε σύγχυση. Η αριστερά στην εξουσία συχνά απογοητεύει, καθώς δυσκολεύεται να διαφοροποιηθεί από τη δεξιά, τόσο στις πολιτικές, όσο και στο ήθος και ύφος της εξουσίας που ασκεί. Και η "άλλη" αριστερά, η ριζοσπαστική, παραμένει γενικά στο περιθώριο.
Σε ένα τέτοιο τοπίο, ακροδεξιοί και δεξιοί λαϊκιστές, αλλά και αριστεροί ριζοσπάστες και σταλινικοί ισχυρίζονται πως η μόνη δυνατή Ευρώπη είναι η απωθητική που βλέπουμε σήμερα και μας καλούν να την καταστρέψουμε. Παραδοσιακή δεξιά και φιλελεύθεροι ξεκινούν από την ίδια εκτίμηση, μόνο που αυτοί μας καλούν να αποδεχτούμε τον μονόδρομο ή και να τον αγαπήσουμε.
Και όμως πιστεύω πως ορθά επιμένουμε! Απορρίπτουμε την μοιρολατρία, την υποταγή στην παντοδυναμία των αγορών και το νεοφιλελεύθερο μονόδρομο. Οι αξίες της αριστεράς είναι όσο ποτέ επίκαιρες. Δεν θέλουμε την Ευρώπη της κας Μέρκελ. Η Ευρώπη και η αριστερά πρέπει ασφαλώς να προσαρμοστούν στην παγκοσμιοποίηση, αλλά και να την επηρεάζουν. Όμως οι ιδέες μας δεν μπορούν να νικήσουν με εθνική αναδίπλωση. Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι το ευνοϊκότερο πεδίο για την προώθηση των στόχων και οραμάτων μας. Μια άλλη Ευρώπη και αναγκαία είναι και δυνατή.
---
Απορρίπτουμε τον δεξιό και τον αριστερό αντιευρωπαϊσμό. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν είναι δυνατή η μοναχική πορεία των εθνικών κρατών. Έξω από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, οι χώρες μας θα ήσαν έρμαια των αγορών και των ισχυρών του κόσμου πολύ περισσότερο από σήμερα. Οι οπαδοί του "σοσιαλισμού σε μια χώρα" έχουν καθυστέρηση ενός αιώνα. Ο δε δεξιός αντιευρωπαϊσμός είναι επικίνδυνος γιατί μαζί του ξεπροβάλλουν απειλητικά σκοτεινές δυνάμεις μισαλλοδοξίας, ρατσισμού και εθνικισμού.
Παρά τη σημερινή του κρίση, το ευρωπαϊκό μοντέλο, εξακολουθεί να είναι το καλύτερο από τα υπάρχοντα. Η ειρήνη και η ελευθερία είναι σπουδαία πράγματα, αν κοιτάξουμε ολόγυρά μας. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο επίσης, και όσοι, όπως οι Έλληνες, δεν το χαίρονται πια, διεκδικούν να το ξαναποκτήσουν, όχι να υιοθετήσουν άλλα μοντέλα του πλανήτη μας.
Η ανάγκη της άλλης Ευρώπης, της εργασίας, της ανάπτυξης και της αλληλεγγύης προκύπτει και δια της εις άτοπον απαγωγής: η σημερινή Ευρώπη όπως εξελίσσεται μας βυθίζει στο οικονομικό τέλμα και την αστάθεια, ανατρέπει άρδην τις ισορροπίες που αποτελούν τη βάση του κοινωνικού μας μοντέλου, διαλύει το συναινετικό πλαίσιο των πολιτικών μας συστημάτων, δημιουργεί νέες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη. Η τέτοια Ευρώπη είναι καταδικασμένη σε κρίσεις, μαρασμό, ίσως και σε διάλυση. Γιʼ αυτό και δυνητικοί της αντίπαλοι δεν είναι μόνο η κοινωνική και πολιτική αριστερά αλλά ο πολύ ευρύτερος χώρος όσων αντιλαμβάνονται την ανάγκη της Ευρώπης και περισσότερης Ευρώπης, καθώς και τα αδιέξοδα της ηπείρου μας χωρίς αυτήν. Εξάλλου, ο γερμανικός μονόδρομος της λιτότητας αμφισβητείται πλέον και στην πράξη –και επιτυχώς- στις ΗΠΑ και αλλού.
Η άλλη Ευρώπη δεν θα προκύψει νομοτελειακά, αλλά με αγώνα. Κρίσιμος είναι εδώ ο ρόλος της αριστεράς. Η σοσιαλδημοκρατία, κορμός της ευρωπαϊκής αριστεράς, παρʼ όλο που εκλογικά και από άποψη κυβερνητικών συμμετοχών βρίσκεται μάλλον σε άνοδο, δεν έχει ακόμη συνέλθει από την περίοδο όπου ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός της μετατράπηκε σε άκριτη υιοθέτηση πολιτικών της δεξιάς. Σήμερα, τα προγράμματα και οι προβληματισμοί της τείνουν να αποστασιοποιούνται από την μπλαιρική εκτροπή, αλλά η κυβερνητική πρακτική, βοηθούσης και της κρίσης, παραμένει συχνά δεξιά και απονευρωμένη. Η επεξεργασία και υιοθέτηση στην πράξη ρεαλιστικών αλλά αριστερών πολιτικών, διακριτών από αυτές της δεξιάς, αποτελεί όρο για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής αριστεράς, προς όφελος και της Ευρώπης. Σʼ αυτό χρειάζεται και μπορούν να συνεισφέρουν και δυνάμεις της πέραν της σοσιαλδημοκρατίας αριστεράς και των πρασίνων, στο βαθμό που δεν κοιτάζουν προς τα πίσω, προς ιδέες και κοινωνίες που κατέρρευσαν ανεπιστρεπτί.
Πολιτική βούληση και ρεαλισμός είναι τα δύο συστατικά του αριστερού ευρωπαϊσμού. Το ένα χωρίς το άλλο αποτελούν συνταγές αποτυχίας. Και τις μέρες αυτές ας θυμηθούμε τον Νέλσον Μαντέλα που έλεγε πως το νέο "πάντα φαίνεται ανέφικτο, ώσπου να πραγματοποιηθεί".
---
Στην Ελλάδα, χωρίς την Ευρώπη, η υπέρβαση της κρίσης θα είναι ακόμη πιο επώδυνη. Όμως ταυτόχρονα είμαστε το πρώτο θύμα και πειραματόζωο της απεχθούς Ευρώπης των γερμανών συντηρητικών. Για τη χώρα μας, ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός είναι μη διαπραγματεύσιμο θεμέλιο κάθε αριστεράς που θέλει στα σοβαρά η χώρα να βγει από την κρίση όρθια. Αλλά και η αλλαγή προσανατολισμού της Ευρώπης είναι για μας ζωτική ανάγκη και πρέπει να συμμετέχουμε ενεργά στην πάλη γιʼ αυτήν.
Είμαστε από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες, όπου η κύρια συνιστώσα της αριστεράς δεν ανήκει στο σοσιαλδημοκρατικό χώρο. Ευτυχώς ο ΣΥΡΙΖΑ προσανατολίζεται όλο και σαφέστερα προς την Ευρώπη. Δυστυχώς όμως κρίσιμες θέσεις του εξακολουθούν να υπονομεύουν στην πράξη τον προσανατολισμό αυτό. Πρόβλημα είναι και η πολιτική του μοναξιά, καθώς τα αδελφά του κόμματα στην Ευρώπη είναι κατά κανόνα αναξιόπιστα ή περιθωριακά. Από την άλλη, το σημερινό ΠΑΣΟΚ του κ.Βενιζέλου συγκεντρώνει στο έπακρο όλα τα χαρακτηριστικά που δυσφημούν τη σοσιαλδημοκρατία: προσχώρηση σε ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές, προσκόλληση στη δεξιά, ασυγκράτητος "κυβερνητισμός" και -ανεπανόρθωτη φοβάμαι- φθορά του πολιτικού του προσωπικού.
Η πιο συνεπής φιλοευρωπαϊκή και ταυτόχρονα αριστερή δύναμη στη χώρα μας φαίνεται η ΔΗΜΑΡ. Η προσέγγιση με τους ευρωπαίους σοσιαλιστές που αποφασίστηκε στο συνέδριό της είναι η λογική επιλογή, καθώς οι προγραμματικές τους θέσεις καταφανώς συγκλίνουν. Κατά τη γνώμη μου, η ΔΗΜΑΡ θα πρέπει να αναβαθμίσει τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα ενσωματώνοντας παραπέρα την ευρωπαϊκή διάσταση σʼ όλες τις πολιτικές της και την καθημερινή της πρακτική.
Δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» 21/22.12.2013.
Η Ευρώπη έχει χάσει την προωθητική της δύναμη. Καρκινοβατεί και χάνει έδαφος στο διεθνή στίβο. Από κρίση σε κρίση, κινδυνεύει ακόμη και με αποσύνθεση. Και όταν ακόμη προχωράει, προχωράει δειλά ή και σε λάθος κατεύθυνση. Η Ευρώπη που ενδιαφέρει τους αριστερούς υποχωρεί: το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, η Ευρώπη της αλληλεγγύης και της συνοχής, του δημοκρατικού ελέγχου της υπερεθνικής ολοκλήρωσης. Για τους πολίτες, Ευρώπη σημαίνει όλο και περισσότερο ανεργία, λιτότητα, ασυδοσία των αγορών, ανασφάλεια και γραφειοκρατία, ηγεμονία των ισχυρών, ακόμη και αναβίωση ανταγωνισμών ανάμεσα στα έθνη της.
Όμως και η αριστερά αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα. Την ώρα που οι πολιτικές και οι αξίες της δεξιάς διαψεύδονται παγκοσμίως, η αριστερά, αντί να ηγεμονεύει, παραμένει εκλογικά και πολιτικά καθηλωμένη, προγραμματικά και ιδεολογικά σε σύγχυση. Η αριστερά στην εξουσία συχνά απογοητεύει, καθώς δυσκολεύεται να διαφοροποιηθεί από τη δεξιά, τόσο στις πολιτικές, όσο και στο ήθος και ύφος της εξουσίας που ασκεί. Και η "άλλη" αριστερά, η ριζοσπαστική, παραμένει γενικά στο περιθώριο.
Σε ένα τέτοιο τοπίο, ακροδεξιοί και δεξιοί λαϊκιστές, αλλά και αριστεροί ριζοσπάστες και σταλινικοί ισχυρίζονται πως η μόνη δυνατή Ευρώπη είναι η απωθητική που βλέπουμε σήμερα και μας καλούν να την καταστρέψουμε. Παραδοσιακή δεξιά και φιλελεύθεροι ξεκινούν από την ίδια εκτίμηση, μόνο που αυτοί μας καλούν να αποδεχτούμε τον μονόδρομο ή και να τον αγαπήσουμε.
Και όμως πιστεύω πως ορθά επιμένουμε! Απορρίπτουμε την μοιρολατρία, την υποταγή στην παντοδυναμία των αγορών και το νεοφιλελεύθερο μονόδρομο. Οι αξίες της αριστεράς είναι όσο ποτέ επίκαιρες. Δεν θέλουμε την Ευρώπη της κας Μέρκελ. Η Ευρώπη και η αριστερά πρέπει ασφαλώς να προσαρμοστούν στην παγκοσμιοποίηση, αλλά και να την επηρεάζουν. Όμως οι ιδέες μας δεν μπορούν να νικήσουν με εθνική αναδίπλωση. Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι το ευνοϊκότερο πεδίο για την προώθηση των στόχων και οραμάτων μας. Μια άλλη Ευρώπη και αναγκαία είναι και δυνατή.
---
Απορρίπτουμε τον δεξιό και τον αριστερό αντιευρωπαϊσμό. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν είναι δυνατή η μοναχική πορεία των εθνικών κρατών. Έξω από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, οι χώρες μας θα ήσαν έρμαια των αγορών και των ισχυρών του κόσμου πολύ περισσότερο από σήμερα. Οι οπαδοί του "σοσιαλισμού σε μια χώρα" έχουν καθυστέρηση ενός αιώνα. Ο δε δεξιός αντιευρωπαϊσμός είναι επικίνδυνος γιατί μαζί του ξεπροβάλλουν απειλητικά σκοτεινές δυνάμεις μισαλλοδοξίας, ρατσισμού και εθνικισμού.
Παρά τη σημερινή του κρίση, το ευρωπαϊκό μοντέλο, εξακολουθεί να είναι το καλύτερο από τα υπάρχοντα. Η ειρήνη και η ελευθερία είναι σπουδαία πράγματα, αν κοιτάξουμε ολόγυρά μας. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο επίσης, και όσοι, όπως οι Έλληνες, δεν το χαίρονται πια, διεκδικούν να το ξαναποκτήσουν, όχι να υιοθετήσουν άλλα μοντέλα του πλανήτη μας.
Η ανάγκη της άλλης Ευρώπης, της εργασίας, της ανάπτυξης και της αλληλεγγύης προκύπτει και δια της εις άτοπον απαγωγής: η σημερινή Ευρώπη όπως εξελίσσεται μας βυθίζει στο οικονομικό τέλμα και την αστάθεια, ανατρέπει άρδην τις ισορροπίες που αποτελούν τη βάση του κοινωνικού μας μοντέλου, διαλύει το συναινετικό πλαίσιο των πολιτικών μας συστημάτων, δημιουργεί νέες διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη. Η τέτοια Ευρώπη είναι καταδικασμένη σε κρίσεις, μαρασμό, ίσως και σε διάλυση. Γιʼ αυτό και δυνητικοί της αντίπαλοι δεν είναι μόνο η κοινωνική και πολιτική αριστερά αλλά ο πολύ ευρύτερος χώρος όσων αντιλαμβάνονται την ανάγκη της Ευρώπης και περισσότερης Ευρώπης, καθώς και τα αδιέξοδα της ηπείρου μας χωρίς αυτήν. Εξάλλου, ο γερμανικός μονόδρομος της λιτότητας αμφισβητείται πλέον και στην πράξη –και επιτυχώς- στις ΗΠΑ και αλλού.
Η άλλη Ευρώπη δεν θα προκύψει νομοτελειακά, αλλά με αγώνα. Κρίσιμος είναι εδώ ο ρόλος της αριστεράς. Η σοσιαλδημοκρατία, κορμός της ευρωπαϊκής αριστεράς, παρʼ όλο που εκλογικά και από άποψη κυβερνητικών συμμετοχών βρίσκεται μάλλον σε άνοδο, δεν έχει ακόμη συνέλθει από την περίοδο όπου ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός της μετατράπηκε σε άκριτη υιοθέτηση πολιτικών της δεξιάς. Σήμερα, τα προγράμματα και οι προβληματισμοί της τείνουν να αποστασιοποιούνται από την μπλαιρική εκτροπή, αλλά η κυβερνητική πρακτική, βοηθούσης και της κρίσης, παραμένει συχνά δεξιά και απονευρωμένη. Η επεξεργασία και υιοθέτηση στην πράξη ρεαλιστικών αλλά αριστερών πολιτικών, διακριτών από αυτές της δεξιάς, αποτελεί όρο για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής αριστεράς, προς όφελος και της Ευρώπης. Σʼ αυτό χρειάζεται και μπορούν να συνεισφέρουν και δυνάμεις της πέραν της σοσιαλδημοκρατίας αριστεράς και των πρασίνων, στο βαθμό που δεν κοιτάζουν προς τα πίσω, προς ιδέες και κοινωνίες που κατέρρευσαν ανεπιστρεπτί.
Πολιτική βούληση και ρεαλισμός είναι τα δύο συστατικά του αριστερού ευρωπαϊσμού. Το ένα χωρίς το άλλο αποτελούν συνταγές αποτυχίας. Και τις μέρες αυτές ας θυμηθούμε τον Νέλσον Μαντέλα που έλεγε πως το νέο "πάντα φαίνεται ανέφικτο, ώσπου να πραγματοποιηθεί".
---
Στην Ελλάδα, χωρίς την Ευρώπη, η υπέρβαση της κρίσης θα είναι ακόμη πιο επώδυνη. Όμως ταυτόχρονα είμαστε το πρώτο θύμα και πειραματόζωο της απεχθούς Ευρώπης των γερμανών συντηρητικών. Για τη χώρα μας, ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός είναι μη διαπραγματεύσιμο θεμέλιο κάθε αριστεράς που θέλει στα σοβαρά η χώρα να βγει από την κρίση όρθια. Αλλά και η αλλαγή προσανατολισμού της Ευρώπης είναι για μας ζωτική ανάγκη και πρέπει να συμμετέχουμε ενεργά στην πάλη γιʼ αυτήν.
Είμαστε από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες, όπου η κύρια συνιστώσα της αριστεράς δεν ανήκει στο σοσιαλδημοκρατικό χώρο. Ευτυχώς ο ΣΥΡΙΖΑ προσανατολίζεται όλο και σαφέστερα προς την Ευρώπη. Δυστυχώς όμως κρίσιμες θέσεις του εξακολουθούν να υπονομεύουν στην πράξη τον προσανατολισμό αυτό. Πρόβλημα είναι και η πολιτική του μοναξιά, καθώς τα αδελφά του κόμματα στην Ευρώπη είναι κατά κανόνα αναξιόπιστα ή περιθωριακά. Από την άλλη, το σημερινό ΠΑΣΟΚ του κ.Βενιζέλου συγκεντρώνει στο έπακρο όλα τα χαρακτηριστικά που δυσφημούν τη σοσιαλδημοκρατία: προσχώρηση σε ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές, προσκόλληση στη δεξιά, ασυγκράτητος "κυβερνητισμός" και -ανεπανόρθωτη φοβάμαι- φθορά του πολιτικού του προσωπικού.
Η πιο συνεπής φιλοευρωπαϊκή και ταυτόχρονα αριστερή δύναμη στη χώρα μας φαίνεται η ΔΗΜΑΡ. Η προσέγγιση με τους ευρωπαίους σοσιαλιστές που αποφασίστηκε στο συνέδριό της είναι η λογική επιλογή, καθώς οι προγραμματικές τους θέσεις καταφανώς συγκλίνουν. Κατά τη γνώμη μου, η ΔΗΜΑΡ θα πρέπει να αναβαθμίσει τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα ενσωματώνοντας παραπέρα την ευρωπαϊκή διάσταση σʼ όλες τις πολιτικές της και την καθημερινή της πρακτική.
Δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» 21/22.12.2013.
