Ποιος έχασε την Ελλάδα; / του Ζαν Πιζανί-Φερί

Ποιος έχασε την Ελλάδα; / του Ζαν Πιζανί-Φερί    Φεβρουάριος 29 2012

Who Lost Greece? ©Project Syndicate Επισκεφθείτε το group της ppol.gr στο Facebook για να σχολιάσετε, να συζητήσετε και να «μοιραστείτε» αυτό το άρθρο Στην Ευρώπη δεν ξεκίνησε ακόμα το παιχνίδι των αλληλοκατηγοριών. Η συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και των ιδιωτών δανειστών της θα επιτρέψει στην πρώτη να ξεπληρώσει το ομόλογό της που ωριμάζει στις 20 Μαρτίου. Οι Ευρωπαίοι από τη μεριά τους μπορούν να λάβουν τα εύσημα πως έκαναν ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση του ρεαλισμού. Οι ιδιώτες δανειστές αποδέχτηκαν να «κουρέψουν» την αξία των ελληνικών χρεογράφων τους και τις απαιτήσεις τους σε επιτόκια κατά άνω του 50%, ελαφρύνοντας την Ελλάδα κατά άνω των 2/3 του χρέους της. Αλλά πολλοί άνθρωποι εκτιμούν πως αυτή η λύση της ύστατης στιγμής απλά αναβάλει την ώρα του λογαριασμού. Η Ελλάδα δεν πρόκειται να εφαρμόσει τα υπεσχημένα μέτρα λιτότητας και θα καταλήξει είτε να εγκαταλείψει αυτοβούλως την ευρωζώνη, είτε να αποβληθεί βιαίως από αυτή, μετά από την χρεοκοπία της. Ακόμα και πριν την πρόσφατη συμφωνία, πολιτικοί ηγέτες της Φιλανδίας, της Ολλανδίας, ακόμα και της Γερμανίας, αναρωτιόνταν φωναχτά αν η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει στην ευρωζώνη. Στην Αθήνα η απόγνωση έχει σπάσει νέα ρεκόρ. Η διάχυτη πικρία και οι πολιτικές αντιμαχίες αρχίζουν να θυμίζουν επικίνδυνα το ανάλογο κλίμα στη Γερμανία τη δεκαετία του '20, μετά την επιβολή των πολεμικών επανορθώσεων. «Ποιος έχασε την Κίνα;» αναρωτιόντουσαν οι Αμερικανοί διεθνολόγοι τη δεκαετία του '50, μετά την επικράτηση ων κομμουνιστών του Μάο Τσε Τουνγκ (Mao Zedong) το 1949. Σύντομα οι Ευρωπαίοι ίσως να θέτουν το ίδιο ερώτημα αναφορικά με την Ελλάδα. Ασφαλώς ο βασικός υπεύθυνος είναι οι ίδιοι οι Έλληνες: η ανικανότητα των πολιτικών τους έχει σπάσει κάθε ρεκόρ, ο πελατειασμός έχει ακυρώσει την κυβερνησιμότητα της χώρας, ο διεθνής δείκτης διαφθοράς της «διεθνούς διαφάνειας» κατέταξε το Σεπτέμβριο του 2011 τη χώρα στην 80ή θέση παγκοσμίως και το ελληνικό υπουργείο οικονομικών ολοκλήρωσε πέρσι λιγότερους από τους μισούς υπεσχημένους φορολογικούς ελέγχους. Αλλά θα ήταν πολύ εύκολο να μείνουμε εδώ και να απαλλάξουμε την υπόλοιπη Ευρώπη από κάθε ευθύνη για το ελληνικό έγκλημα. Το πρώτο λάθος των Ευρωπαίων ιθυνόντων ήταν να χρονοτριβούν επί μήνες, μόνο και μόνο για να επιβάλλουν αργότερα στην Ελλάδα ένα εκτός τόπου και χρόνου «πρόγραμμα σωτηρίας» της, που προέβλεπε την επιστροφή της στις χρηματαγορές το 2013! Σήμερα είναι σαφές πως θα χρειαστούν πολλά χρόνια, ίσως και μια δεκαετία, για να μεταρρυθμιστεί η ελληνική οικονομία και διορθωθούν οι ανισορροπίες της. Το δεύτερο λάθος της Ευρώπης ήταν η ακατάλληλη απάντησή της στην κρίση δανεισμού της Ελλάδας. Δύο στρατηγικές ήταν δυνατές: είτε η άμεση αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους, που θα αποκαθιστούσε ταχέως την δανειακή της αξιοπιστία, είτε η από κοινού ανάληψη του χρέους της Ελλάδας από ολόκληρη την ευρωζώνη, στο όνομα της προστασίας της δανειακής αξιοπιστίας του συνόλου των κρατών-μελών της. Αμφότερες οιστρατηγικές θα ήταν αποτελεσματικές. Όμως η Γερμανία και η Γαλλία επέλεξαν ένα κοκτέιλ των δύο, που δεν είχε αποτέλεσμα. Οι Γερμανοί κι οι Γάλλοι παρίσταναν πως η Ελλάδα ήταν εις θέση να αποπληρώσει τα χρέη της και τη δάνεισαν με τιμωρητικό επιτόκιο, πράγμα που επιδείνωσε την κρίση. Χρειάστηκε να περάσουν 18 μήνες πριν εγκαταλειφθεί αυτή η πολιτική. Το τρίτο λάθος ήταν πως τέθηκαν λανθασμένες προτεραιότητες. Από την αρχή της κρίσης, το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ) διέγνωσε μια διττή κρίση: κακή δημοσιονομική κατάσταση συν σοβαρή απώλεια ανταγωνιστικότητας. Ατυχώς οι πολιτικοί προσηλώθηκαν στην πρώτη, ελπίζοντας πως οι δημοσιονομικές αλλαγές θα έλυναν αυτομάτως τη δεύτερη. Αντί να αρχίσουν να οικοδομούν μια ανταγωνιστική οικονομία, οι ελληνικές αρχές επένδυσαν το μέγιστο τμήμα του (ούτως ή άλλως αναιμικού) πολιτικού τους κεφαλαίου σε δημοσιονομικές διορθώσεις. Το πρόγραμμα που υιοθετήθηκε πρόσφατα αντιστρέφει αυτή τη σειρά των προτεραιοτήτων, προκρίνοντας την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη αντί της δημοσιονομικής σταθεροποίησης. Αλλά εκκρεμεί πάντα το ερώτημα γιατί χρειάστηκε να περιμένουμε δύο χρόνια πριν γίνει αυτό. Το τέταρτο λάθος είναι πως δεν έγινε τίποτα ουσιαστικό υπέρ της ανάπτυξης. Κάθε πρόγραμμα δημοσιονομικής διόρθωσης είναι εκ φύσεως υφεσιακό, αλλά αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να παραμελούνται τα εργαλεία για τη μελλοντική ανάκαμψη της οικονομίας. Η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει επωφεληθεί από το μεγάλο πρόγραμμα περιφερειακής ανάπτυξης από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), που όμως έπεσε σε αχρηστία με πρόφαση την απουσία της εθνικής συγχρηματοδότησης. Χρειάστηκε να φθάσουμε στο περασμένο καλοκαίρι για να αναγνωρισθεί, και πάλι με μισόλογα, πως αυτό το πρόγραμμα θα μπορούσε να συνεισφέρει στην οικονομική ανάκαμψη. Το τελευταίο λάθος της Ευρώπης ήταν η σχετική της αδιαφορία για τον τρόπο κατανομής των βαρών του διορθωτικού προγράμματος στις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Είναι λογικό το ΔΝΤ, ένας αμιγώς τεχνοκρατικός οργανισμός, να μένει προσηλωμένος στην μακροοικονομία. Αλλά η ΕΕ είναι μια οντότητα πρωτίστως πολιτική, που έχει συμπεριλάβει την κοινωνική ισότητα στους βασικούς της στόχους! Δεν είναι δυνατό να επιμένει στις περικοπές στο βασικό μισθό την ίδια ώρα που αποδίδει δευτερεύουσα σημασία στη φοροδιαφυγή από το 1/10 των πλουσιότερων Ελλήνων, που στοιχίζει στην Ελλάδα το 25% των δημοσίων εσόδων της. Σε αντίθεση με τις εύκολες κριτικές, κανείς δεν μπορεί να επικρίνει την Ευρώπη διότι επέβαλε λιτότητα στους Έλληνες. Αυτό ήταν το αναγκαίο αντιστάθμισμα για μια μεγάλη προσπάθεια χρηματοδοτικής ενίσχυσης της Ελλάδας. Εξάλλου, κάθε χώρα με τόσο πελώριες ανισορροπίες, υποχρεωτικά θα υφίστατο ακραία οικονομική αυστηρότητα. Αλλά η Ευρώπη μπορεί να κατηγορηθεί για την εξ αρχής καθυστερημένη, κακά σχεδιασμένη, μη ισορροπημένη και κοινωνικά άδικη παρέμβασή της. Αν τεθεί κάποτε το ερώτημα «ποιος έχασε την Ελλάδα», θα υπάρχουν αρκετοί ύποπτοι τριγύρω. Ο Jean Pisani-Ferry είναι οικονομολόγος, διευθυντής του κέντρου BRUEGEL